του ΠΕΡΙΚΛΗ ΠΕΤΡΟΥ

Τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε ένα αυξημένο επιστημονικό ενδιαφέρον για τα γεγονότα εκείνης της περιόδου, όμως, η έρευνα του Βλάση Αγτζίδη φέρνει στο φως αυτό που λείπει ακόμη. Δηλαδή, τις άγνωστες παραμέτρους εκείνης της μεγάλης σύγκρουσης και απαντά σε ερωτήματα που ακόμα απασχολούν την επιστημονική κοινότητα και «βασανίζουν τους απογόνους των θυμάτων και προκαλούν ακόμα και πολιτικές συγκρούσεις». 

Έτσι, στο νέο του βιβλίο, με τίτλο: «Μικρά Ασία. Ένας οδυνηρός μετασχηματισμός (1908-1923)», η ερμηνευτική ματιά είναι διαφορετική από αυτή που έχει κυριαρχήσει στον χώρο των παραδοσιακών ιστορικών και βλέπει τις εξελίξεις εκείνης της εποχής μέσα από το φίλτρο μιας ελληνοτουρκικής αντιπαράθεσης, όπως εκφράστηκε με τη Μικρασιατική Εκστρατεία (1919-1922). 

Θεωρεί ότι τα γεγονότα του του 1922, σχετίζονται με το «μεγάλο γεωπολιτικό μετασχηματισμό που συνέβη στην Εγγύς Ανατολή κατά το τέλος της μακραίωνης οθωμανικής περιόδου». Εντοπίζει με ακρίβεια τις κοινωνικές δυνάμεις στο εσωτερικό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που επέλεξαν τη βίαιη καταστολή των μη μουσουλμανικών κοινοτήτων και εξηγεί τους λόγους. 

Και εξηγεί ότι: «Σε αντίθεση με την παραδοσιακή άποψη, δεξιών και αριστερών ιστορικών (…) υποστηρίζω ότι η εξόντωση των μη μουσουλμανικών κοινοτήτων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας υπήρξε αποτέλεσμα εσωτερικών δυναμικών της οθωμανικής κοινωνίας και όχι αποτέλεσμα του ελληνοτουρκικού πολέμου. Δηλαδή, ότι η Γενοκτονία των ελληνικών οθωμανικών πληθυσμών στη Μικρά Ασία (Πόντος, Ιωνία, Βιθυνία, κ.ά.) και στην Ανατολική Θράκη θα συνέβαινε ανεξαρτήτως της ύπαρξης η μη της Ελλάδας. Ήδη από το 1911 αποφασίστηκε η εξόντωση των χριστιανικών ομάδων, από το 1912 οργανώθηκαν οι παρακρατικοί μηχανισμοί και από το 1914 τέθηκε σε εφαρμογή το γενοκτονικό σχέδιο. Η διαδικασία αυτή ουδόλως εξαρτήθηκε από τις διακρατικές σχέσεις μεταξύ Ελλάδας και νεοτουρκικής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το πεδίο ερμηνείας βρίσκεται καθαρά εντός της οθωμανικής πολιτικής.»

Αναφερόμενος δε στις αντιλήψεις και απόψεις της εποχής στην Ελλάδα, ο κ. Αγτζίδης αναλύει ότι: «… κυρίως η μοναρχική παράταξη και το Λαϊκό Κόμμα ανάπτυξαν αντιπροσφυγική συμπεριφορά καθ’ όλο το Μεσοπόλεμο, ενώ και ο βενιζελισμός θα εγκαταλείψει από ένα σημείο και έπειτα την υποστήριξη των προσφυγικών πληθυσμών. Από την άλλη, η Αριστερά της Ελλάδας, όπως εκφράστηκε από το ΣΕΚΕ-ΚΚΕ, δεν είχε κατανοήσει το κοινωνικό βάθος της σύγκρουσης στην οθωμανική Ανατολή. Αντιθέτως, με έναν θεολογικό τρόπο μετέτρεψε την φιλοκεμαλική πολιτική του Λένιν σε ιδεολογικό δόγμα. Έτσι η σημαντικότερη στιγμή στη νεότερη ελληνική ιστορία υποβαθμίστηκε απόλυτα.»

Η ομόφωνη αναγνώριση του ’94 από το Ελληνικό Κοινοβούλιο και η καθιέρωση της 19ης Μαίου ως «Ημέρας Μνήμης για τη Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου» υπήρξε απόρροια αυτής της κοινωνικής διεκδίκησης. Εκείνη η αναγνώριση, όπως και η επόμενη του ’98, που αφορούσε το σύνολο της Μικράς Ασίας, έβαζε τέλος στις μεγάλες εκκρεμότητες που είχε το ελλαδικό πολιτικό σύστημα με τους προσφυγικούς πληθυσμούς.

Η Μικρά Ασία αποτελεί κομβικό ιστορικό ζήτημα με επιπτώσεις που επηρεάζουν και το σήμερα. Μία σφαιρική και πολύπλευρη μελέτη των όσων συνέβησαν αυτή την περίοδο μπορεί να μας εξηγήσει πολλά και για την σημερινή μας κακοδαιμονία. Δεν είναι τυχαίο ότι το Μικρασιατικό βγαίνει στην πολιτική επικαιρότητα έστω και με στρεβλό τρόπο αλλά πάντα με ένταση. Και το βιβλίο του Βλάση Αγτζίδη αποτελεί μοναδικό δείγμα ιστοριογραφικής έρευνας χωρίς ιδεοληψίες με σφαιρική αντίληψη των γεγονότων.

Η παρουσίαση

Έτσι, με ιδιαίτερη επιτυχία πραγματοποιήθηκε η εκδήλωση με θέμα «Συζητώντας για τη Μικρά Ασία, το Τραύμα και τη σημερινή ιστοριογραφία», στο Δημαρχείο, την περασμένη Παρασκευή (29 Ιανουαρίου), με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου του ιστορικού Βλάση Αγτζίδη. 

Το πολυπληθές ακροατήριο παρακολούθησε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τις ομιλίες-παρουσιάσεις του βιβλίου από την ομότιμη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Κρήτης Ίρις Τζαχίλη και την καθηγήτρια του Παντείου Πανεπιστημίου, κοσμήτορα στη Σχολή Πολιτικών Επιστημών, Χριστίνα Κουλούρη, σε μία συζήτηση που συντόνισε η ιστορικός Βασιλική Λάζου. 

Το θέμα της μνήμης και του τραύματος στις τρεις γενιές μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή έθεσε η κα Τζαχίλη, προσδιορίζοντας τα χαρακτηριστικά κάθε μιας απ’ αυτές τις γενιές: Δημιουργία συλλόγων, ερευνητικών κέντρων, συγγραφή αναμνήσεων και ιστορικών μυθιστορημάτων, ονόματα δρόμων σχετικών με τη Μικρά Ασία. Έθιξε επίσης το θέμα της μικρασιατικής ταυτότητας που επιβιώνει εξελισσόμενη ως την τέταρτη γενιά. Αναφέρθηκαν, επίσης, στο πώς οι πολιτικές διακυμάνσεις, Κατοχή, Εμφύλιος, Μεταπολίτευση, επηρέασαν τη μορφή της ταυτότητας. 

Στην παρουσίαση του ιστορικού πλαισίου εντός του οποίου συνέβη η Μικρασιατική Καταστροφή αναφέρθηκε η κα Κουλούρη. Υποστήριξε ότι η κατανόηση εκείνης της ιστορικής περιόδου προϋποθέτει τη μελέτη και την ανάδειξη της σημασίας της γενικότερης Ευρωπαϊκής Ιστορίας, όπως και της Οθωμανικής. Αναφέρθηκε στη σημασία του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου για τη ροή των γεγονότων που οδήγησαν στη Μικρασιατική Καταστροφή και στο ζήτημα των μειονοτήτων, όπως προέκυψε με την εμφάνιση των εθνικισμών. Η διαφοροποίηση και η δυσμενής μεταχείριση από τους Νεότουρκους των μη μουσουλμανικών κοινοτήτων υπήρξε μια συγκεκριμένη  απόφαση του τουρκικού εθνικισμού.

Ο συγγραφέας κ. Βλάσης Αγτζίδης -ο οποίος είναι καθηγητής στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Δήμου Κηφισιάς και επί οκτώ χρόνια επιμελείται του Σεμιναρίου Σύγχρονης Ιστορίας- έκλεισε τον πρώτο κύκλο των εισηγήσεων. Αναφέρθηκε στην ανάγκη να διερευνηθεί σε βάθος και να παρουσιαστεί η διαδικασία μετάβασης από την πολυεθνική Οθωμανική Αυτοκρατορία στην εποχή του έθνους-κράτους. Επίσης υποστήριξε ότι στόχος της μελέτης είναι να αποσαφηνιστούν αδιερεύνητα στοιχεία της ιστορίας, όπως, για παράδειγμα, οι λόγοι που το μιλιταριστικό κίνημα των Νεότουρκων αποφάσισε και πραγματοποίησε τη Γενοκτονία των μη μουσουλμανικών πληθυσμών, καθώς και οι ευθύνες του ελληνικού πολιτικού συστήματος και των μεγάλων δυνάμεων της εποχής για την ελληνική ήττα.

Στη συνέχεια ακολούθησε μια γόνιμη συζήτηση που επικεντρώθηκε στα μεθοδολογικά προβλήματα αλλά και στις ανάγκες που προκύπτουν για την καλύτερη γνώση αυτού του ιστορικού θέματος. Τονίστηκε από τους συμμετέχοντες η ανάγκη συστηματικής ενασχόλησης με τα θέματα αυτά, ως έναν τρόπο κατανόησης και σύγχρονων εξελίξεων. 

* Την εξαιρετική εκδήλωση παρακολούθησαν μεταξύ άλλων ο υφυπουργός Εσωτερικών και Διοικητικής Μεταρρύθμισης Γιάννης Μπαλάφας, ο δήμαρχος Κηφισιάς Γιώργος Θωμάκος, δημοτικοί και κοινοτικοί σύμβουλοι και πλήθος κόσμου, o συνεργάτης-αρθρογράφος του «ΤΚ» Περικλής Πέτρου κ. ά.

Ποιος είναι ο συγγραφέας 

Ο Βλάσης Αγτζίδης είναι διδάκτωρ Σύγχρονης Ιστορίας του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Βασικές του σπουδές είναι τα μαθηματικά και οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές.

Έχει τιμηθεί με το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για τη συγγραφή της Ιστορίας της ελληνικής διασποράς στα βορειοανατολικά παράλια του Εύξεινου Πόντου. Έχει εκδώσει και επιμεληθεί 15 βιβλία. Έχει δημοσιεύσει αρκετά άρθρα για τα θέματα που τον ενδιαφέρουν. Από το 1987 αρθρογραφεί σε εφημερίδες (Η Καθημερινή, Ελευθεροτυπία κ.ά.) και περιοδικά. Υπήρξε επιστημονικός σύμβουλος σε ντοκιμαντέρ της ελληνικής τηλεόρασης, συμμετείχε σε επιστημονικά συνέδρια και έχει δώσει διαλέξεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. 

Πηγή: Εφημερίδα "Τύπος Κηφισιάς"