Του Νικόλαου Κουβή για την εφημερίδα "Τύπος Κηφισιάς".

Στις 13 Οκτωβρίου 1904, πριν απο 112 χρόνια άφησε την τελευταία του πνοή στη Στάτιτσα, ένα σλαβόφωνο χωριό 600 κατοίκων που «διετέλει υπο κομιτατζηδική οργάνωση» ο Παύλος Μελάς. Από κείμενα της Πηνελόπης Δέλτα και του Ίωνα Δραγούμη μάθαμε για τον τρόπο θανάτου του. Όμως υπάρχουν εννέα (9) διαφορετικές εκδοχές που αφορούν τον θάνατο του ηρωικού Μακεδονομάχου. Ας τις δούμε: 

ΕΚΔΟΧΗ 1η:

Η εφημερίδα «Σκρίπ» της 19ης Οκτωβρίου λέγει: «Ο καπετάν Ζέζας, φοβερός και ταχύς ως αστραπή, ενέπεσεν με τους τριάκοντα ανδρείους οπαδούς του κατά των νιζάμηδων» και συνεχίζει «ο καπετάνιος είχεν εισχωρήσει εις τας τάξεις των τούρκων στρατιωτών, οι οποίοι έν συγχύσει επεζήτουν δια της λόγχης ν’ ανακόψουν την με τόσην ηρωικήν ορμήν επιχειρουμένην έξοδον της ατρομήτου εκείνης δρακός». Και φθάνει εις το μοιραίο: «Μια σφαίρα τον εύρε εις την οσφυικήν χώραν και ο γενναίος και πολύτιμος καπετάνιος έπεσε θανατηφόρως τραυματισμένος... Ο ηρωικός αρχηγός μετά μίαν ώραν εξέπνευσεν».

ΕΚΔΟΧΗ 2η:

Την δική του εκδοχή διατυπώνει ο κρητικός Μακεδονομάχος Ευθύμιος Καούδης, στ’ απομνημονεύματα τα οποία έκδωσε το 1949. Μεταξύ άλλων λέγει: «Δεν ημπορώ να μην γράψω το μέγα λάθος του Πύρζα, όταν εσκοτώθη ο μακαρίτης ο Μελάς, πως επέτρεψε και άφησεν και αποσκοτώσαν τον αρχηγόν του διότι εφώναζεν, λέει. Τι ψυχή είναι αυτή; Θα τον έπαιρναν οι Τούρκοι τόσο το καλύτερο, διότι ίσως θα έζηε και που ασφαλώς θα έζηε, διότι θα τούκαναν εγχείρησιν και θα εγλίτωνε». 

Αμφιβολίες έχει και για την έλευση της σφαίρας που χτύπησε τον Μελά, θεωρώντας πολύ πιθανό ότι «τον εσκότωσαν οι δικοί του από λάθος».

ΕΚΔΟΧΗ 3η:

Στα απομνημονεύματα που κυκλοφόρησαν στη Σόφια το 1953 ο μόνος επιζών κομιτατζής Γκεόργκι Ποπχρήστωφ, κάνει λόγο για αυτοκτονία του Μελά «Οι αντάρτες του παραδόθηκαν, αντί ν’ ανοίξουν πυρ ενάντια στο στρατό, κι ο Μελάς αυτοκτόνησε μέσα στο σπίτι. Τραυματισμένος από εμάς στο Νέρετ, αυτοκτόνησε στη Στάτιτσα και δεν παραδόθηκε ζωντανός». 

ΕΚΔΟΧΗ 4η:

 Σύμφωνα με την έκθεση του Βολάνη, όταν ο Μελάς διαπίστωσε ότι οι άλλοι σύντροφοί του «είχον ήδη διασκορπισθεί εις το δάσος», αποφάσισε να βοηθήσει τον Βολάνη «και διέταξε τους περί αυτόν ολίγους άνδρας να εξέλθουν». Ακούστηκε μιά τουφεκιά «Οι Τούρκοι τον Αρχηγόν μας μόνον επυροβόλησαν και τον επλήγωσαν θανασίμως. Βαρέως τραυματισμένος, ηναγκάσθη να επιστρέψη πλησίον των ανδρών του μόνος του». Εδώ βλέπουμε, οτι ο Μελάς θέλει να βάλει  τέρμα στη ζωή του, «Υπέφερε φρικτούς πόνους από το τραύμα του, παρακαλούσε και ικέτευε όπως οι αρματολοί του 21 να αποκόψουν την κεφαλήν του, δια να μη πέση ζων εις τας χείρας των Τούρκων...».

ΕΚΔΟΧΗ 5η:

Ο σύντροφος του Μελά Γιώργος Στρατής ή Στρατινάκης λέγει ότι η ομάδα τους, έριξε «δυό τρείς σφαίρες» εναντίον αυτών που πολιορκούσαν τον Βολάνη «Ο καπετάνιος επροχώρησεν εις ένα άλλο σπίτι ξεσκέπαστο, εντός του οποίου ευρίσκοντο τούρκοι στρατιώτες» και έδωσε μόνος του τη μάχη με αποτέλεσμα τον τραυματισμό του. Μετά τον θάνατόν του, οι υπόλοιποι διέφυγαν, ενώ η πολιορκία συνεχιζόταν. 

ΕΚΔΟΧΗ 6η:

Σύμφωνα με την εκδοχή του Πύρζα, οι στρατιώτες πολιορκούσαν το απέναντι σπίτι, όπου βρισκόταν η ομάδα Βολάνη, αργότερα μπήκαν για κάλυψη στο κατάλυμα του Μελά. Αυτός τους πυροβόλησε και η μάχη άναψε, όπου στη συνέχεια κατέβηκε με τους άνδρες του στο ισόγειο. Ένας στρατιώτης πλησίασε, τον σκότωσαν και, όταν νύχτωσε, βγήκαν έξω να του πάρουν το όπλο. Τότε «ακούστηκε ένας πυροβολισμός μόνον» και ο Μελάς γύρισε πίσω τραυματισμένος στην κοιλιά, για να πεθάνει μέσα στο σπίτι. 

ΕΚΔΟΧΗ 7η:

Στις 19 Οκτωβρίου ο πρόξενος στο Μοναστήρι Φίλιππος Κοντογούρης συντάσσει μια έκθεση με παραλήπτη τον υπουργό Άθω Ρωμάνο. Λέγει μεταξύ άλλων ότι, στις 17:00 ο επικεφαλής του καταδιωκτικού αποσπάσματος « διέταξε ν’ αρχίσωσιν οι στρατιώται πυροβολούντες κατά της οικίας, εν ή ευρίσκετο ο μακαρίτης Μελάς μετά των τεσσάρων συντρόφων του», οι ημέτεροι «περιωρίσθησαν εις άμυναν, μέχρι ού επιστή κατάλληλος στιγμή, όπως διαφύγωσιν εξερχόμενοι του χωρίου».  Κατά τις 18.30 «ότε το σκότος είχεν ήδη επέλθει» ο Μελάς ενθάρρυνε τους συντρόφους του και «ώρμησε προς την θύραν. Άλλ’ οι στρατιώται, ων η προσοχή κατόπιν της προδοσίας του Μήτρου Βλάχου ήτο εστραμμένη μόνον προς την οικίαν ταύτη, επυροβόλησαν κατ’ αυτοίς ομαδόν» με αποτέλεσμα τον βαρύ τραυματισμό του, «περί την 19.00 παρέδωκεν το πνεύμα». Αργότερα «κατώρθωσαν οι 4 σύντροφοί του να εξέλθωσι και τραπώσι προς το Ζέλοβον». 

ΕΚΔΟΧΗ 8η:

Το 1927, στο μνημόσυνο το οποίο έγινε στη Στάτιτσα (τώρα Μελά) ο σύντροφος του Μελά, Πέτρος Χατζητάσης από τη Φλώρινα λέγει: «Ο αρχηγός μας διέταξε να παρακολουθούμε με προσοχή τους Τούρκους, χωρίς να πυροβολήσουμε. Αυτός κατέβηκε στην αυλή, ακολουθούμενος από τον καπετάν Λάκη Πύρζα. Μόλις είχαν...πατήσει στο κατώφλι της σκάλας, ένας μόνο πυροβολισμός ακούστηκε κι ένα ώχ! Αμέσως κατεβήκαμε στην αυλή και βλέπομε τον αρχηγό νεκρό. Τον σηκώσαμε και τον κρύψαμε στον αχερώνα (σταύλο) και φύγαμε. Δεύτερος πυροβολισμός δεν ακούστηκε. Ο πυροβολισμός θα ήταν από εκπυρσοκρότηση του όπλου του Λάκη πο Πύρζα».

ΕΚΔΟΧΗ 9η:

Η εκδοχή αυτή έχει καταγραφεί στο ημερολόγιο του 15χρονου τότε κουνιάδου του Παύλου Μελά Φίλιππα Δραγούμη. Υπάρχει η αφήγηση του Πύρζα προς την οικογένεια του Δραγούμη. Στο κείμενο που παρουσιάστηκε το 1984 απο τον Γιώργο Ιωάννου έχει παραλειφθεί το κομμάτι που αφορά τις τελευταίες στιγμές του Παύλου Μελά.   

«Ο Ντίνας βλέπων αυτόν να υποφέρη και ιδίως φοβούμενος μήπως ο Πύρζας μη θέλων να αφήση αυτόν θα τον υπερασπίζετο μέχρι θανάτου, αντί να φύγη, έλεγε ‘’Πύρζα, ιδέ πως υποφέρει ο καπετάνιος. Φόνευσέ τον. Εγώ να φονεύσω αυτόν; Ο οποίος με ημπόδιζε να φονεύω Βουλγάρους. Τέλος επείσθη ο Ντίνας. Ο Παύλος εσιώπα πλέον, ήτο σχεδόν αναίσθητος. Εφίλησεν ο Πίρζας τα ψυχρά ήδη χείλη του και μετ’ ολίγην ώραν παρέδωκε το πνεύμα ο αδελφός μας! Κρύψαντες τον νεκρόν περί τας 10 κατόρθωσαν να διαφύγουν την προσοχήν των Τούρκων αν και ήτο διαυγής σεληνοφώτιστος νυξ και ανέβησαν εις το υπερκείμενον βουνόν».

Από τις διάφορες εκδοχές καθίσταται γνωστό, ότι ο Ντίνας ή Ντίνε Στεργίου απο τη Στάτιτσα πιθανόν να είναι ο «εκτελεστής» του Παύλου Μελά. Και τούτο διότι:

• Σ’ αυτόν κατέφυγαν οι αντάρτες του Μελά, μετά την αποτυχημένη επιδρομή στο Νέρετ, προκειμένου να τους βρεί καταλύματα.
• Μετείχε στη συμπλοκή με τον Μελά το μοιραίο βράδυ. 
• Παρότρυνε τον Πύρζα ν’ αποτελειώσει τον αρχηγό (εκδοχή 9η)
• Αυτόν έστειλαν οι οπλαρχηγοί, την επομένη, να φέρει το πτώμα του ήρωα. Επέστρεψε όμως με το κεφάλι του. Η αμοιβή του ήταν τέσσερις (4) λίρες και είκοσι (20) φράγκα. Ως δώρο πήρε άλλα 40 γρόσια (από που;).
• Υπήρξε κομιτατζής, μέλος της ομάδας του Μήτρου Βλάχου. 
• Στις 6 Σεπτεμβρίου 1904, παγίδευσε τον αδελφό της μητέρας του, γνωστό κομιτατζή «Έστειλα τον Ντίνε κι επήρε άλλα τρία παιδιά κι επήγε και μου έφεραν τον θείον του τον Στόιτσο και τον έσφαξε», σημειώνει ο Καούδης, ο επόμενος οπλαρχηγός μετά τον Βλάχο, «τον έστειλα (τον Ντίνε) για να τον εκθέσω διότι ο Παύλος εφοβάτο πως θα μας σκοτώσει και θα φύγει πάλι με τον Μήτρο Βλάχο» και 
• Στις 17 Ιουλίου 1907, ο Καραβίτης «στ’ απομνημονεύματά του», σελ. 808 γράφει: «...μετά τον θάνατον του Παύλου Μελά έφυγεν εις Αμερικήν, ΄΄όπου μένει προ διετίας...».     

Αν και δεν γνωρίζουμε, πια εκδοχή είναι πιο κοντά στην αλήθεια, είναι γεγονός, ότι ο Παύλος προετοίμασε το έδαφος για την απελευθέρωση της Μακεδονίας μας.